Formatief evalueren zet leerlingen en hun eigen leerproces centraal
Melanie en Manuella staan allebei al langere tijd als groepsleerkracht voor groep acht aan de IJdoornschool. Afgelopen jaar volgden zij via ONA zowel het leertraject Effectieve Didactiek als de masterclass Formatief Evalueren bij Wereldwijs. Melanie en Manuella vertellen graag meer over deze masterclass, als verdieping van het leertraject.
Manuella: “ONA biedt veel mooie opleidingsmogelijkheden op verschillende vakgebieden. Wij volgen met ons hele team een intensief tweejarig traject Effectieve Didactiek waarin 12 bouwstenen centraal staan. Aan dit traject doen ook drie andere Amsterdamse scholen mee.”
Melanie: “Het doel is verdere professionalisering, leren van elkaar, een kijkje in de keuken nemen bij andere scholen: hoe pakken zij het aan? Heel leerzaam en inspirerend!”
Manuella: “Daarnaast hebben we de masterclass Formatief Evalueren gevolgd bij Wereldwijs. Een mooie verdieping op een van de 12 bouwstenen: ‘Leer leerlingen effectief leren’.”
Wat is het, formatief evalueren?
Melanie: “Een didactische aanpak waarbij een leerling handvatten krijgt om eigenaar te worden van het eigen leerproces: waar sta ik? Wat kan ik al? Wat kan ik nog niet? Hoe verder? Helemaal zelfstandig doet een kind dat natuurlijk niet. De leerkracht is altijd op de achtergrond aanwezig om sturing te geven. De leerkracht gaat het gesprek aan met het kind, als het te hoge verwachtingen van zichzelf heeft. Of te lage verwachtingen. Want ook dat komt wel eens voor.”
Manuella: “Aan de hand van de aanpak proberen we lessen zo concreet mogelijk te maken voor een kind. Met de vakken taal en rekenen kan dat bijvoorbeeld heel goed. In een les die over breuken gaat bijvoorbeeld, kun je een kind verschillende doelen geven. Leerlingen kunnen zichzelf inschalen welke vaardigheid zij al beheersen om de opdracht te maken. Op elk onderdeel kan een kind succes behalen.
Melanie: “Je kunt het op alle niveaus inzetten. Ook in een kleutergroep, bij het leren schrijven van de eigen naam bijvoorbeeld.”
Zicht op de complete leerlijn
Melanie: “Dat is waar de aanpak ons handreikingen voor geeft. Het is op ieder vakgebied inzetbaar. Met formatief evalueren staan wij nog aan het begin. Met veel andere bouwstenen binnen de methode werken wij intussen al. Stapsgewijs voeren we alles binnen onze school in. Sommige scholen zijn er al heel ver mee, basisschool Wereldwijs bijvoorbeeld. Iedere leerkracht doet het daar al, op zijn manier. Wij proberen het nu in onze eigen klassen verder vorm te geven, een beetje afhankelijk van het vak waar het om gaat. Bij vakken als wereldoriëntatie is het wat lastiger, daar draait hem immers om algemene kennis. En hoe toets je dan de vorderingen?”
Bouwen aan kennis
Melanie: “De bouwstenen geven ons de basis in handen om zoveel mogelijk voorkennis bij een kind te activeren. Kinderen leren veel door te herhalen. Dat bouwen we in bij onze lessen. We zijn nu bijvoorbeeld bij iedere les leerstof van voor de kerst aan het herhalen. We kijken bij elkaar in de klas, ook bij collega’s van andere scholen. We willen vooral leren van elkaar.”
Manuella: “Voor ons is de masterclass deels ook een opfriscursus. Veel elementen komen ons bekend voor. Sommige stof kregen we al eerder aangeboden. We leren om gestructureerd te werken, wat nodig is om de lesstof goed uit te leggen. Per les zijn verschillende soorten extra instructie mogelijk. En op ieder onderdeel kan een kind scoren. Het stempel van sterk of zwak is er daarmee ook niet meer. En dat is nu juist het leuke van deze werkwijze: het heeft een heel positieve insteek.”
Een positieve werkwijze
Melanie: “Jazeker, want uiteindelijk leidt het tot een schoolbrede aanpak die in elke klas wordt gehanteerd. Als een kind dan overgaat naar een volgende klas, wordt er op dezelfde manier gewerkt als het daarvoor al gewend was, en dat biedt rust.”
Manuella: “Ieder kind kan ergens sterk in zijn, leert de praktijk. Het biedt structuur, het biedt ook houvast voor de leerkracht. En met dat alles bij elkaar kom je tot een beter didactisch handelen. Daar profiteert het kind natuurlijk van.”
Vakken integreren
Manuella: “Door zo te werken proberen we voor elkaar te krijgen dat zoveel mogelijk kennis in het lange termijn geheugen van het kind terecht komt. En dat is soms hard werken voor een kind. Je ziet soms de hersens op volle toeren draaien. Het hoeft niet alleen maar makkelijk te zijn, dat leren we onze kinderen ook. Soms moet je ergens moeite voor doen.”
Melanie: “We proberen alle kennis, alle onderwerpen, geïntegreerd te laten terugkomen als we met hele andere vakken bezig zijn. Zo laten we zien dat alles met elkaar te maken heeft. En ook dat werkt. Soms moet een kind heel hard nadenken om een bruggetje naar een ander vak te maken. Maar dat geeft niet. We hebben geleerd dat we het kind denktijd moeten geven, niet te snel moeten voorzeggen. Dan gaan ze graven in hun lange termijn geheugen.”
Zware belasting
Melanie: “We volgen nu verschillende professionaliseringstrajecten via ONA, naast de normale taken, dus soms is het wel veel. Zeker als je voor een groep acht staat. Het laatste jaar voor de overstap naar het voortgezet onderwijs. Dat is een extra belasting voor een leerkracht, met allerlei extra adviezen, toetsen en gesprekken. Maar het is het waard, dat zeker. Het geeft ons veel in handen.”
Manuella: “Kijk ook eens naar de zeer diverse populatie van deze school! Op een school als de onze hebben leerlingen vaker een ‘rugzakje’. Dat vraagt meer tijd en individuele aandacht. En dat is al met al best ingewikkeld. Die extra hulp proberen we te bieden. We proberen onszelf tegen alle werkdruk te beschermen door thuis soms even helemaal niets te doen. Ja, het zijn vaak volle dagen, maar heel waardevol!”
Hier gaan we voor
Melanie: “Op basisschool Wereldwijs wordt formatief evalueren al breed toegepast op school. Inspirerend vinden we dat. De school heeft het predicaat excellent, midden in de Bijlmer. Daar hebben ze al eerder het traject doorlopen wat wij nu doen. Sommige leerkrachten daar hebben zich al tot specialist ontwikkeld – en dragen hun kennis op hun beurt weer over aan andere scholen. Met elkaar het maximale uit een kind halen, dat is onze drive. Juist op een school als de onze. Ook onze kinderen moeten de kans krijgen om ergens in uit te blinken! Dat gunnen we ze!”